Ποντιακοί χοροί

1. Ανεφορίτσα: ή Κιζέλα από το ομώνυμο τραγούδι που συνοδεύει το χορό. Χορευόταν στην
περιοχή της Γαλίανας.

2. Από πάν’ καικά: Χορός της περιοχής Άνω Ματσούκας. Ένα είδος Τικ. Παραλλαγή του
χορευόταν στο Καπίκιοϊ και ονομαζόταν Καπικεαίτκον.

3. Αρματσούκ: Χορός της περιοχής Καυκάσου.

4. Ατσιαπάτ: Αργή μορφή Σέρρας. Χορευόταν στην περιοχή Πλατάνων.

5. Γέμουρα: Χορευόταν στα παραθαλάσσια χωριά μεταξύ Γέμουρας και Τραπεζούντας.
Ανήκει στην ομάδα χορών Τικ.

6. Γιαματάν: Χορός που βασίζεται στο Ομάλ Καρς.

7. Γιεντίαρατζ: ή Γεντίαρα ή Γιαράτς ή Γετίερε. Σημαίνει χορός των εφτά διαγωνιζομένων.

8. Γιουβαρλαντούμ: Σημαίνει κατρακύλισα. Ματεντζίδικος χορός, κάτι ανάμεσα σε
Κοτσαγκέλ και Τικ.

9. Διπάτ ή Ομάλ Τραπεζούντας ή ‘κοδεσπενιακόν. Αρχοντικός χορός κυρίως του
Ανατολικού Πόντου. Χορεύεται σε δύο παραλλαγές.

10. Έταιρε: Χορός της Άνω Ματσούκας. Μοιάζει με τον χορό Γέμουρα και χορεύεται με το
ομώνυμο τραγούδι.

11. Θήμιγμαν: ή Θήμισμαν. Τελετουργικός χορός του γάμου. Χορευόταν από εφτά
μονοστέφανα ζευγάρια και ένα μονό (το τέκ’) κρατώντας λαμπάδες.

12. Καρσλίδικον: ή Ομάλ Καρς. Χορεύεται με 6 βήματα

13. Κερασουντέϊκον: ή Ομάλ Κερασούντας, ή Έμπρ’ οπίσ’, ή Κοτσιχτόν Ομάλ, ή Ομάλ
Τσαϊνικίας ή Λάχανα από το ομώνυμο τραγούδι που συνοδεύει το χορό. Χορευόταν
σχεδόν σε όλο τον Πόντο. Παραλλαγή του το Διπλόν Ομάλ.

14. Κοτς: Σημαίνει φτέρνα. Παμποντιακός χορός με κύριο χαρακτηριστικό το χτύπημα της
φτέρνας στο έδαφος.

15. Κοτσαγκέλ: Με τον χορό αυτό έκλεινε η γαμήλια διασκέδαση.
16. Κότσαρι: Χορός της περιοχής Καρς.
17. Κούσερα: Χορός της περιοχής Ματσούκας. Μια μορφή Τικ σε γρήγορο ρυθμό.
18. Λέτση: Παραλλαγή της Λετσίνας σε πιο αργό ρυθμό. Χορευόταν στην περιοχή της
Αργυρούπολης.
19. Λετσίνα: Χορός της περιοχής Καρς.
20. Μαντήλια: Χορός περιοχής Κιουμούς-Ματέν και Καππαδοκίας.
21. Μηλίτσα: Περιοχής Κερασούντας.
22. Μητερίτσα: Προερχόμενος από την Ευρώπη χορευόταν στα σαλόνια των πλουσίων
συνοδευόμενος από τραγούδι στην νεοελληνική.
23. Μόντζονος: Χορός περιοχής Καρς.
24. Μωμοέρια: ή Μωμόεροι. Λαϊκό δρώμενο με πολλές παραλλαγές.
25. Ομάλι: ή Κουνιχτόν. Χορός με δέκα βήματα της περιοχής Γαράσαρης.
26. Πατούλα: ή Πιπιλομάταινα από το ομώνυμο τραγούδι που συνοδεύει το χορό.
Παμποντιακός χορός.
27. Πιτσάκ-οϊν: ή Μαχαίρια. Χορεύεται από δυο χορευτές που κραδαίνουν μαχαίρι. Συμπεριλαμβάνεται στους πολεμικούς χορούς.
28. Σαμψόν χορός περιοχής Σαμψούντας απ' όπου πήρε και την ονομασία. Στο ξεκίνημά του είναι σχετικά ήρεμος χορός αλλά σταδιακά γίνεται γρήγορος και ζωηρός.
29. Σαρίκουζ: Σημαίνει ξανθό κορίτσι. Θεωρείται ο χορός του θερισμού.
30. Σέρρα: ή Πυρρίχιος. Πολεμικός χορός.
31. Τάμζαρα: Χορός των περιοχών Τραπεζούντας, Γαράσαρης και Απές.
32. Τας: Τον χορό αυτό τον έφεραν οι προερχόμενοι εκ Ρωσίας Πόντιοι. Παραλλαγή του
ρωσικού χορού Καζάσκα.
33. Τερς: Σημαίνει ανάποδα και χορεύεται προς τα αριστερά όπως η τρυγόνα.
34. Τίκ μονό: Χορευόταν στην περιοχής Ματσούκας. Αποτελείται από 6 βήματα.
35. Τικ Διπλόν: ή Τικ ‘ς σο γόνατον. Χορευόταν σε όλο τον Πόντο. Αποτελείται από 10
βήματα.
36. Τικ Τρομαχτόν: ή Λαγγευτόν. Χορευόταν κυρίως στην Τραπεζούντα, στα Κοτύωρα και
στο Καρς.
37. Τίταρα: ή Διπλόν Κότς ή Τριπάτ ή Τετέαγατς. Παραλλαγή του Κοτς.
38. Τονιαλίδικον: ή Τικ Τόνιας ή Μοσκόφ. Μοσκόφ ονομάστηκε προς τιμή του αείμνηστου
Κώστα Μοσκοφίδη από τη Θεσσαλονίκη επειδή τον χόρευε εκπληκτικά.
39. Τουρνάλα: Περιοχής Καρς.
40. Τρυγόνα: Χορεύεται προς τα αριστερά και οι κινήσεις συμβολίζουν το θέρισμα των
χόρτων.
41. Τσαντζάρα: Περιοχής Καρς.
42. Τσουρτούγουζους: Ματεντζίδικος χορός της περιοχής Κιουμούς-Ματέν.
43. Φόνα: Χορός της περιοχής Αργυρούπολης.
44. Χαλάϊ: Περιοχής Άρδασσας, Αργυρούπολης και Ακ Νταγ Ματέν.
45. Χερενίτσα: ή Χερανίτσα ή Σερενίτσα ή Εικοσιένα. Χορός της περιοχής Χερίανας
Αργυρούπολης.

Κανλικά-Kanlika-Bestas

''Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επηλαθόμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη''

Η ονομασία Κανλικά προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις Κανλί-καγιά που σημαίνουν ματωμένος βράχος. Σε μικρή απόσταση -περίπου 5 χλμ- νότια της Τραπεζούντας έσφυζε από ζωή ο οικισμός Κανλικά, με αμιγή ελληνορθόδοξο πληθυσμό.

Νέος σχετικά οικισμός, συγκροτήθηκε από οικογένειες που κατέφυγαν εκεί, κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, εξαιτίας των θηριωδιών των περίφημων τερεμπέηδων της Ματσούκας. Οχτακόσιες οικογένειες, μας πληροφορεί ο Νίκος Λαπαρίδης, την περίοδο εκείνη, κατέφυγαν στην Τραπεζούντα και άλλα παραθαλάσσια μέρη. Οικογένειες από το Χαμουρί, το Σκαλίτα, τη Λαραχανή κ.λ.π. ήταν αυτές που συγκρότησαν τον οικισμό, χτίζοντας σπίτια σε κτήματα που αγόρασαν από Οθωμανούς μπέηδες.

Το γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων του Κανλικά διατήρησε πολλά στοιχεία απ’ αυτό της Ματσούκας, όπως και διατηρήθηκαν έθιμα ανάλογα.

Η κύρια πηγή εισοδήματος των κατοίκων του Κανλικά ήταν η σχέση τους με την αγορά της Τραπεζούντας. Αγωγιάτες, παπλωματάδες, ραφτάδες, τσαγκάρηδες, έμποροι, υπάλληλοι, ξυλουργοί, μαστόροι, τενεκετζήδες κ.λ.π. ήταν τα επαγγέλματα που εξασκούσαν. Ανεβοκατέβαιναν πρωί-βράδυ στην πόλη και εξασφάλιζαν στις οικογένειές τους ένα καλό εισόδημα. Παράλληλα η περιορισμένη γεωργία και κτηνοτροφία λειτουργούσαν ως σοβαρό συμπλήρωμα της οικογενειακής οικονομίας, με πρωταγωνιστές τις γυναίκες, οι οποίες κατέβαζαν και πουλούσαν στην Τραπεζούντα τα προϊόντα τους, γιαούρτια, υλιστόν, μιντζίν, βούτορον, αβγά κ.α.

Διθέσιο ήταν το δημοτικό σχολείο, όπου δίδασκαν δάσκαλοι, απόφοιτοι του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας, συνήθως ντόπιοι.

Στη μνήμη της Κοίμησης της Θεοτόκου (τη Παναίας) ήταν αφιερωμένος ο ενοριακός ναός του χωριού. Υπήρχαν και τα εξωκλήσια της Αγίας Πελαγίας που γιόρταζε στις 4 Μαίου, του Αγίου Ακινδύνου που γιόρταζε στις 22 Αυγούστου και της Ευαγγελίστριας που γιόρταζε στις 25 Μαρτίου.

Απλωμένα τα σπίτια σε μεγάλη και ειδυλλιακή έκταση έμοιαζαν με εξοχικές κατοικίες μέσα σε μια καταπράσινη φύση. Πολλές χριστιανικές οικογένειες από την Τραπεζούντα παραθέριζαν στο Κανλικά, για το ευχάριστο και δροσερό του κλίμα. Η μικρή απόσταση από την Τραπεζούντα, διευκόλυνε την έφεση για σπουδές, ιδίως κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. Επιστήμονες και κυρίως δάσκαλοι ήρθαν στην Ελλάδα με την ανταλλαγή.

Ο οικισμός αποδιοργανώθηκε το 1922 όταν πια η διαβίωση εκεί έγινε αφόρητη και οι κάτοικοι πήραν το δρόμο της προσφυγιάς προς την Ελλάδα κυρίως. Έχουμε καταγράψει τα ονόματα εκατό περίπου οικογενειαρχών, που εγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Ο αριθμός φαίνεται μεγάλος. Ίσως να έγιναν κάποια λάθη. Δηλαδή διπλογραφές, όμως αυτό δεν αλλάζει τα πράγματα. Αν μπορεί κάποιος να διορθώσει κάτι, αυτό είναι ευπρόσδεκτο. Σήμερα το Κανλικά, (Bestas-Μπεστάς το ονόμασαν οι τουρκικές αρχές, που σημαίνει πέντε πέτρες), κατοικείται στην πλειοψηφία του, από Θοανήτες-Τονιαλήδες- που έχουν ως μητρική τους γλώσσα τα ρωμαίϊκα-ποντιακά- και χαίρονται όταν φιλοξενούν κάποιον επισκέπτη, που έλκει την καταγωγή απ’ εκεί.

+Δημήτρης Χρίστου Παρασκευόπουλος
Κώστας Παναγιώτη Μαυρόπουλος

19η Μαίου, Ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων

”Ξηρανθήτω ημίν ο λάρυγξ εάν επηλαθόμεθά σου ω Πάτριος Ποντία γη”

Η γενοκτονία ως όρος καθιερώθηκε στη δίκη της Νυρεμβέργης, όταν καταδικάστηκε η ναζιστική ηγεσία για τα εγκλήματα πολέμου κατά των Εβραίων.Ως νομική έννοια διατυπώθηκε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και καθιερώθηκε στις 9/12/1948, με τη σύμβαση της Ρώμης για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Τρεις γενοκτονίες συντελέστηκαν τον 20ο αιώνα, των Αρμενίων, των Ελλήνων του Πόντου και των Εβραίων. Εξ’ αυτών οι δύο αναγνωρίστηκαν παγκοσμίως, άμεσα των Εβραίων και έμμεσα των Αρμενίων.
Με το τρίπτυχο «ένα κράτος, μια θρησκεία, ένας λαός», και έχοντας ως συμβουλάτορες Γερμανούς αξιωματικούς, οι Νεότουρκοι αρχικά και στη συνέχεια ο Μουσταφά Κεμάλ, σχεδίασαν και εκτέλεσαν τις δύο πρώτες γενοκτονίες. Το 1915 την γενοκτονία των Αρμενίων και από το 1916 έως το 1923 τη γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Με το πρόσχημα να μην ενωθούν οι Έλληνες του Πόντου με τις Ρωσικές δυνάμεις, που πολιορκούσαν τον Πόντο, εκτόπισαν τον πληθυσμό από τις παραλιακές περιοχές, στα μεσόγεια της χώρας. Μέσα στο καταχείμωνο, σε εξοντωτικές και χωρίς στοιχειώδη σίτιση και ανάπαυση πορείες, έχασαν τη ζωή τους πολλοί Έλληνες. Εκτός από τους θανάτους που προέκυψαν από τις ταλαιπωρίες υπήρξαν και πολλές περιπτώσεις φρικιαστικών θανάτων από άτακτους τσέτες υπό τα αδιάφορα βλέμματα των συνοδών χωροφυλάκων. Σε πολλές δε περιπτώσεις και με την βοήθεια τους. Και βέβαια δεν εξέλειπαν οι βιασμοί γυναικών, ακόμη και εγκύων, ανήλικων κοριτσιών αλλά ακόμη και ανήλικων αγοριών. Επίσης πολλοί Έλληνες πέθαναν στα τάγματα εργασίας καταπονημένοι από τις εξαντλητικές εργασίες. Έτσι με την εξόντωση του μισού πληθυσμού (353.000) και τον εκτοπισμό-ξεριζωμό του άλλου μισού, τον Αύγουστο του 1923 ο Μουσταφά Κεμάλ αναφώνησε θριαμβευτικά: «Επί τέλους τους ξεριζώσαμε».
Για πάνω από 70 χρόνια, η λέξη γενοκτονία ήταν σχεδόν απαγορευμένη προς χάριν της Ελληνοτουρκικής φιλίας. Οι Πόντιοι όμως δεν ξέχασαν ποτέ το δράμα των προγόνων τους. Πάντα ερχόταν στο νου τους η εικόνα των γονιών και των παππούδων, που όταν ανέφεραν τη λέξη «πατρίδα», γέμιζαν τα μάτια τους δάκρυα. Οργανώθηκαν και αντρώθηκαν κύρια μετά το 1980, και αποφάσισαν να κάνουν το χρέος τους. Έτσι φτάσαμε στην καθιέρωση ημέρας μνήμης για τα θύματα της τουρκικής θηριωδίας. Η ιδέα και οι πρωτοβουλίες για την ψήφιση του σχετικού νόμου ανήκουν στον κοινωνιολόγο Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Με τον νόμο 2193 της 8/11/3/94, η 19η Μαΐου, καθιερώνεται ως ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου. Η ημερομηνία αυτή επιλέχτηκε επειδή ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στις 19 Μαΐου του 1919 στην Σαμψούντα και τότε ξεκίνησε η δεύτερη και πιο βίαιη φάση του σχεδίου αφανισμού των Ελλήνων.
Τρεις ήταν οι κύριοι παράγοντες που συνήργησαν στην γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Πρώτος παράγοντας οι Γερμανοί καθοδηγητές των Νεότουρκων και του Κεμάλ όπως προαναφέρθηκε. Δεύτερος παράγοντας οι Σοβιετικοί που στήριξαν πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά τον Κεμάλ, επονομάζοντας μάλιστα το κίνημά του «εθνικοαπελευθερωτικό». Αλήθεια από ποιόν; Και τρίτος παράγοντας οι Άγγλοι, Γάλλοι και Αμερικανοί που αρχικά ήταν σύμμαχοι της Ελλάδας και στη συνέχεια την εγκατέλειψαν αβοήθητη. Οι Σοβιετικοί στήριξαν τον Κεμάλ και για έναν άλλο λόγο. Όταν ξεκίνησαν την επανάστασή τους, η Ελλάδα είχε αποστείλει μια σημαντική στρατιωτική δύναμη για να στηρίξει το καθεστώς του Τσάρου. Αυτό δεν το ξέχασαν και δεν το συγχώρησαν ποτέ.
Την ίδια ημερομηνία έχουν καθιερώσει και οι Τούρκοι σαν γιορτή της νεολαίας αλλά και του ξεριζωμού των Ελλήνων. Μάλιστα στα περίχωρα της Σαμψούντας έχουν ιδρύσει χωριό που φέρει την ονομασία 19 Μαίου. Γι αυτό θα πρέπει οι Έλληνες να είναι προσεκτικοί και να μην πέφτουν σε παγίδες, όπως συνέβη στο παρελθόν με τα εξής θλιβερά περιστατικά:
1. Συμμετείχε και τραγούδησε στην γραμμή του Αττίλα στην Κύπρο στις 19 Μαίου 1997 ο τραγουδιστής Σάκης Ρουβάς. (Εκ των υστέρων ζήτησε συγνώμη)
2. Επελέγει να σταλεί η κρατική ορχήστρα Αθηνών στη γιορτή της τουρκικής νεολαίας την ημερομηνία αυτή το 1998. (Τα μέλη της αρνήθηκαν να πάνε και ο υπουργός πολιτισμού Ε. Βενιζέλος αναγκάστηκε να αναστείλει την αποστολή).
3. Το 1998 ο τότε υπουργός εξωτερικών Γ.Α. Παπανδρέου κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο του σφαγέα των Ποντίων Μουσταφά Κεμάλ.
4. Στις 19 Μαίου 2000 προσγειώθηκαν τουρκικά αεροπλάνα στην Άγχίαλο ενώ αποβιβάστηκαν τουρκικά στρατεύματα στην Πελοπόννησο στα πλαίσια άσκησης Ελλάδας-Τουρκίας.
Η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού σε επίπεδο κρατών έχει αναγνωριστεί μόνο από την Κύπρο, ενώ η Αρμενική έχει αναγνωριστεί σε πάνω από 70. Έχει αναγνωριστεί όμως από τις πολιτείες της Ν.Υόρκης, του Νιού Τζέρσεϊ και της Κολούμπια το 2002, της Γεωργίας και της Πενσυλβάνια το 2004, του Κλίβελαντ το 2005 και της Μασαχουσέτης το 2006.